بررسی عوامل مرتبط بر میزان بهره‌وری معلمان شهرستان بوکان

بررسی عوامل مرتبط بر میزان بهره‌وری معلمان شهرستان بوکان

دکتر اسدالله خدیوی1

محمد صالحی

چکیده :

پژوهش حاضر با تحقیق بر روی عوامل مرتبط بر میــزان بهره وری معلمـــان شهرستان بوکان می باشد، نوع تحقیق در این مطالعه توصیفی است . لذا روش تحقیق حاضر از بین روش های توصیفی روش همبستگی است. جامعه آماری شامل 2111 نفر از معلمان شهرستان بوکان در سال تحصیلی 88-87 تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 325 نفر به دست آمده است و با روش تصادفی طبقه ای انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری داده ها و اطلاعات از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شده است که در این بررسی از تحلیل عاملی جهت تعیین اعتبار پرسشنامه و ضریب آلفای کرون باخ برای تعیین پایایی سؤالات استفاده شد. عمده‌ترین نتایج به دست آمده به شرح زیر می‌باشد:میزان بهره ‌وری معلمان به میزان رضایت از شغل و همچنین میزان امنیت شغلی آنها بستگی دارد.همچنین میزان بهره‌وری معلمان براساس جنسیت آنها نیز متفاوت است، به طوری که بهره‌وری زنان بالاتر از مردان است و از همبستگی استفاده شده در آزمون روابط متغیرها از تحلیل آماری رگرسیون چندگانه استفاده شد که به ترتیب رضایت شغلی و امنیت شغلی در میزان بهره‌ وری معلمان مؤثر بوده است..

واژه های کلیدی: امنیت شغلی معلم، رضایت شغلی معلم ، بهره ‌وری مدارس

مقدمه:

بهره‌وری عبارتست از به دست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیــروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمـان، مکان و ... به منظور ارتقای رفاه جامعه. بهبود و ارتقای بهره‌وری مستلزم کوشش و تلاش برنامه‌ریزی شده همه جانبه از سوی افراد و مسئولان ذیربط است، که خود نیازمند بهبود شرایط کار و تغییر محرکه‌ها و روش های انگیزش کارکنان، بهبود نظا‌م‌ها، قوانین، بخشنامه‌ها،دستورالعمل‌ها، روش‌ها، فناوری و غیره می‌شود. بدیهی است برای افزایش سطح بهره‌وری عامل یا علت به خصوص را نمی‌توان ارائه کرد؛ بلکه ارتقای بهره‌وری محلول ترکیبی از عوامل گوناگون است و هر کدام به نوبة خود تأثیر لازم را می‌گذارد.

در این میان عوامل انسانی در هر سازمان جزء منابع پویا و توسعه پذیر محسوب می‌شود. لذا هر گونه سرمایه‌گذاری علمی و هدفمند در جهت پرورش و بهسازی آنان موجب ارتقای بهره‌وری خواهد شد، که امکان دارد. باید معلمان علاوه بر کسب درآمد، از نظر روحی و روانی هم تأمین شوند، تا خدماتی صادقانه ارائه دهند. برای بالا رفتن بهره‌وری در سازمان ها باید از تخصص مدیران و معلمان استفاده بهینه و مؤثر و کارآمدی شود، تا رشد و توسعه سازمان تأمین شود.

روش شناسی پژوهش

تحقیق حاضر از نظر کنترل شرایط پژوهش یک بررسی پیمایشی از نوع همبستگی است. همچنین این تحقیق از نظر هدف یک بررسی کاربردی ، است . جامعة آماری پژوهش حاضر شامل کلیه معلمان زن و مرد اداره آموزش و پرورش شهرستان بوکان می‌باشد، که در سال 1387 تعداد آنان طبق آخرین آمار از سازمان آموزش و پرورش استان، 2111 نفرمی باشد . در واقع محدودة جامعة آماری بررسی حاضر معلمان مدارس بوکان می‌باشد، که تعداد افراد جامعه آماری و تعداد نمونه به شرح جدول زیر است .

جدول شماره 1 : آمار معلمان به تفکیک جامعه و نمونه آماری

تعداد نمونه براساس فرمول نمونه‌گیری کوکران با دقت برآورد 05/0 =  d، حداکثر واریانس 5/0 = pq و سطح اطمینان 95 درصد، جامعه آماری 2111، مشخص شد که با توجه به فرمول زیر  325 نفر تعیین گردید .

یافته های پژوهش

فرضیه یکم : بین  امنیت شغلی معلمان و بهره وری آنها در مدارس رابطه وجود دارد .

جدول شماره 2

مطابق جدول شماره 2 و با توجه به این که هر دو متغیر امنیت و بهره وری شغلی معلمان در سطح فاصله ای می باشد، جمعاً سنجش دو متغیر از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. بین امنیت شغلی و بهره وری شغلی معلمان رابطه وجود دارد؛ به طوری که مقدار همبستگی با اطمینان 99%  برابر  48 = r با سطح معناداری آزمون 000/0 = p و زیر 01/0 به دست آمده است .

فرضیه دوم : بین میزان رضایت شغلی معلمان و بهره وری شغلی آنها رابطه وجود دارد .

جدول شماره 3

بر اساس نتایج جدول شماره 3 و مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون ملاحظه می شود بین رضایت شغلی و بهره وری شغلی معلمان با درجه اطمینان 99% رابطه معنی داری وجود دارد؛ به طوری که مقدار همبستگی با اطمینان فوق برابر 53/0 = r  با سطح معناداری آزمون 000/0=p و زیر 01/0 به دست آمده است.

فرضیه سوم : میزان بهره وری مدارس بر اساس جنسیت معلمان آنان متفاوت است .

جدول شماره 4

جدول شماره 5

مطابق جداول شماره 4 و 5 چون جنسیت کیفی دو حالته و بهره وری به صورت فاصله ای می‌باشد، از آزمون تفاوت دو میانگین t مستقل استفاده نموده ایم که مقدار 97/2 = t با سطح معناداری آزمون 003/0 = p و زیر 05/0 می باشد .

فرضیه چهارم : میزا ن بهره وری مدارس بر اساس میزان درآمد معلمان آنان متفاوت است .

جدول شماره 6

جدول شماره 7

بر اساس نتایج به دست آمده در جداول شماره 6 و7 و با توجه به این که میزان درآمد به صورت کیفی چند حالته و بهره‌وری شغلی نیز به صورت فاصله‌ای می‌باشد، از آزمون تفاوت چند میانگین (F-test) استفاده شده است. مقدار 67/1= F با سطح معنی‌داری آزمــون 17/0= p و بالای 05/0 می‌باشد.

فرضیه پنجم : میزان بهره وری مدارس براساس سطح تحصیلات معلمان آنها متفاوت است .

جدول شماره 8

جدول شماره 9

با توجه به جداول شماره 8 و 9 چون سطح تحصیلات معلمان کیفی چند حالته و بهره‌وری آنها به صورت فاصله‌ای می‌باشد، از آزمون تفاوت چند میانگین (F-test) استفـــاده شده است. مقدار 53/1= F با سطح معنی‌داری آزمون 19/0=p و بالای 05/0 می‌باشد. در واقع میزان بهره‌وری معلمان مورد مطالعه در این پژوهش با توجه به سطح تحصیلات آنها تفاوت چندانی ندارد .

فرضیه ششم : بهره وری شغلی معلمان با سابقه خدمت آنان متفاوت است .

جدول شماره 10

جدول شماره 11

با توجه به جداول شماره 10 و 11 چون سطح سابقه خدمت معلمان کیفی چند حالته و بهره‌وری آنها به صورت فاصله‌ای می‌باشد، از آزمون تفاوت چند میانگین (F-test) استفاده کردیم. ملاحظه شد که 07/0=F با سطح معنی‌داری آزمون 9/0=P و  بالای 05/0 می‌باشد. بنابراین میزان بهره‌وری معلمان مورد مطالعه در این پژوهش با توجه به سابقه خدمت آنها تفاوت چندانی ندارد .

بحث و نتیجه گیری

در رابطه با فرضیه اول : که بین امنیت شغلی معلمان و بهره‌وری شغلی آنها رابطه وجود دارد .

با توجه به این که هر دو متغیر امنیت و بهره‌وری شغلی معلمان در سطح فاصله‌ای می‌باشد، جمعاً سنجش دو متغیر از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. بین امنیت شغلی و بهره‌وری شغلی معلمان همبستگی مثبت و متوسط معنی‌داری وجود دارد؛ به طوری که مقدار همبستگی با اطمینان 99% برابر 48/0=r با سطح معنی‌داری آزمون 000/0=p و زیر 01/0 به دست آمده است.

همچنین جهت پیش بینی میزان بهره‌وری معلمان از روی میزان امنیت شغلی آنها از رگرسیون خطی استفاده می‌کنید، که مقدار ضریب تعیین (24/0=R) است؛ یعنی 24 درصد از واریانس بهره‌وری شغلی معلمان براساس امنیت شغلی آنها تبیین می‌شود که با تحقیق آقای لواسانی همسو می‌باشد. طبق تحقیق آقای لواسانی علل افت نیروی انسانی را عدم توازن درآمد و هزینه در راستای نیازهای غیر مادی کارکنان، عدم امنیت شغلی و ناهماهنگی رشته تحصیلی و شغل، نارضایتی از سرپرست، وجود بی‌نظمی، بی‌کفایتی مدیر و ناهماهنگی استعدادهای فردی و شغلی نتیجه‌گیری کرده است.

به عقیده بنده بین امنیت شغلی معلمان و بهره وری شغلی آنها رابطه وجود دارد. نتیجـه می‌گیریم که بین امنیت شغلی معلمان و بهره وری آنان رابطه وجود دارد .

در رابطه با فرضیه دوم : که بین میزان رضایت شغلی معلمان و بهره‌وری شغلی آنها رابطه وجود دارد .

مطابق با آزمون ضریب همبستگی پیرسون ملاحظه می‌شود بین رضایت شغلی و بهره‌وری شغلی معلمان با درجه اطمینان 99% رابطه معنی‌داری وجود دارد. به طوری که مقدار همبستگی با اطمینان فوق برابر 53/0=r با سطح معنی‌داری آزمون 0000/0=p و زیر 01/0 به دست آمده است. همچنین جهت پیش بینی میزان بهره‌وری معلمان از روی رضایت شغلی آنان از رگرسیون خطی استفاده شده که مقدار ضریب تعیین 28/0=2R است. یعنی 28 درصد از واریانس بهره‌وری شغلی معلمان براساس میزان رضایت شغلی آنها تبییـــن می‌شود. نتیجـه می گیریم که هر چه رضایت فرد از شغل مورد علاقه اش بیشتر باشد، بهره وری بالا می رود؛ پس بین رضایت شغلی با بهره وری رابطه وجود دارد .

در رابطه با فرضیه سوم : که میزان بهره‌وری مدارس براساس جنسیت معلمان آنها متفاوت است .

چون جنسیت کیفی دو حالته و بهره‌وری به صورت فاصله‌ای می‌باشد، از آزمون تفاوت دو میانگین (t-test) مستقل استفاده کرده‌ایم که مقدار 97/2=t با سطح معنی‌داری آزمون 003/0=p و زیر 05/0 می‌باشد؛ بنابراین میانگین بهره‌وری معلمان زن (9/66) بیشتر از مردان (02/64) می‌باشد. بنابراین می‌توان چنین نتیجــــه گرفت که در این پژوهش بهـــــره‌وری شغلی معلمان زن بیشتر از بهره‌وری معلمــــان مرد می‌باشد. نتیجه می گیریـــم که جنسیت در بهره وری اثرگذار است؛ بدین صورت که بهره وری معلمان زن بیشتر از معلمان مرد است .

در رابطه با فرضیه چهارم: که میزان بهره‌وری مدارس براساس میزان درآمد معلمان آنها متفاوت است .

با توجه به این که میزان درآمد به صورت کیفی چند حالته و بهره‌وری شغلی نیز به صورت فاصله‌ای می‌باشد، از آزمون تفاوت چند میانگین (F-test) استفاده شده است. مقدار 67/1=F با سطح معنی‌داری آزمون 17/0= p و بالای 05/0 می‌باشد. نتیجه می گیریم که هر چه درآمد ماهیانه و مسائل مادی بیشتر باشد، چندان در بهره وری کارکنان تاثیر ندارد که مطالعات هالوژن نیز این را ثابت نمود .

با توجه به سطح معنی‌داری در این پژوهش درآمد ماهیانه معلمان، در بهره‌وری شغلی آنها تأثیر چندانی نگذاشته است که با نظریات هرزبرگ اصلاً همسو نمی‌باشد؛ چرا که هرزبرگ یکی از عوامل بهره‌وری و رضایت شغلی را درآمد و دستمزد کارکنان و پاداش هایی که دریافت می‌کنند، عنوان کرده است. همچنین با نتایج تحقیق آقای صمدی نیز همسو نیست؛ چرا که در تحقیق آقای صمدی نشان داده شده است که بهره‌وری نیروی کار اثر مثبت و نرخ بیکاری اثر منفی و معناداری بر دستمزد نیروی کار داشته است. نتایج دقیق ویکفورد نشان می‌دهد که یک درصد افزایش در دستمزد واقعی به 58% افزایش در بهره‌وری نیروی کار منجر می‌شود .

در رابطه با فرضیه پنجم : که میزان بهره‌وری مدارس براساس سطح تحصیلات معلمان آنها متفاوت است .

چون سطح تحصیلات معلمان کیفی چند حالته و بهره‌وری آنها به صورت فاصله‌ای می‌باشد، از آزمون تفاوت چند میانگین (F-test) استفاده شده است. مقدار 53/1=F با سطح معنی‌داری آزمون 19/0=p و بالای 05/0 می‌باشد. درواقع میزان بهره‌وری معلمان مورد مطالعه در این پژوهش با توجه به سطح تحصیلات آنها تفاوت چندانی ندارد . نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقاتی که در اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفته همسو نمی‌باشند. چرا که طبق تحقیقاتی که در شوروی انجام گرفته تعلیمات ابتدایی و تعلیمات متوسط، کارآیی کارگران را به ترتیب به میزان 40 درصد و 100 درصد افزایش می‌بخشند و تعلیمات عالیه که با تأکید بر یک رشته تخصصی صورت می‌گیرد، این میزان را بیش از300 درصد بالا می‌برد. نتایج تحقیقات انجام گرفته در کشور ما سهم منابع انسانی متخصص را در ارزش افزوده مشخص می‌کند که 1% افزایش نیروی انسانی مشاغل متخصص منجر به افزایش 89% در ارزش افزوده می‌شود . نتیجه می گیریم که سطح تحصیلات معلمان در بهره وری آنها تاثیر چندانی ندارد.

در رابطه با فرضیه ششم : بهره وری شغلی معلمان با سابقه خدمت آنان متفاوت است.

چون سطح سابقه خدمت معلمان کیفی چند حالته و بهره‌وری آنها به صورت فاصله‌ای می‌باشد از آزمون تفاوت چند میانگین (F-test) استفاده کردیم . ملاحظه شد که 07/0=F با سطح معنی‌داری آزمون 9/0=P و بالای 05/0 می‌باشد؛ بنابراین میزان بهره‌وری معلمان مورد مطالعه در این پژوهش با توجه به سابقه خدمت آنها تفاوت چندانی ندارد.

جهت تبیین بهره‌وری معلمان براساس متغیرهای ملاک رضایت شغلی و امنیت شغلی از رگرسیون چندگانه به روش گام به گام استفاده شد. ملاحظه می‌شود که در مجموع هر دو متغیر ملاک در شکل رگرسیونی باقی ماندند ضریب همبستگی چندگانه آنها با بهره‌وری شغلی معلمان برابر 57/0=R و ضریب تعیین برابر 325/0=2R و ضریب تعییـــن خالص برابر 321/0= به دست آمده است و این ضریب بیانگر آنست که حدود 32 درصد از واریانس بهره‌وری شغلی توسط متغیرهای ملاک موجود تبیین می‌گردد و 68 درصد از واریانس بهره‌وری توسط متغیرهای خارج از موضوع این تحقیق و عوامل زیر بنایی‌تر قابل تبیین می‌باشد.

ملاحظه‌ می‌شود که مقدار ثابت آلفا برابر 63/31، رضایت شغلی با بتای 37/0=  و امنیت شغلی با بتای 44/0=  در تبیین بهره‌وری معلمان سهم معنی‌داری دارند. نتایج تحقیق فوق با نظرات لنین همسو نمی‌باشد؛ چرا که با توجه به نظریه لنین در مورد بهره‌وری مهم ترین مسئله برای موفقیت یک سیستم، سازمان و ... بهره‌وری کار است و تأثیر عوامل مهمی چون امنیت شغلــــی و رضایت شغلی می‌تواند در بهبــود بهره‌وری نیروی کار مهم واقـــع می‌گردد. نتیجه می گیریم که سابقه خدمت معلمان در بهره وری آنها تاثیر چندانی ندارد. چه بسا معلمان با سابقه کم با توجه به علاقه ای که به شغل معلمی دارند؛ از کارایی و اثر بخشی بالایی برخوردارند .

پیشنهادهای پژوهشی

- پیشنهاد می‌شود میزان بهره‌وری معلمان با کارآیی آنان نیز سنجیده شود.

- پیشنهاد می‌شود میزان بهره‌وری معلمان با میزان استفاده آنان از رضایت شغلی سنجیده شود، تا مشخص شود که رضایت شغلی چه قدر در بهره‌وری معلمان تأثیر دارد.

- پیشنهاد می شود سطح درآمد معلمان بر اساس یک اصول قانون مند افزایش یابد، تا با امنیت خاطر علاقه مندی خود را به شغلشان نشان دهند .

- پیشنهاد می شود سطح درآمد معلمان در مقایسه با کارایی آنان در محیط های آموزشی سنجیده شود، تا علاقه مندی در این شغل ایجاد شود .

منابع

- ابطحی، ح . کاظمی، ب . 1380 ، بهره وری . تهران : موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ، ویرایش دوم .

- احمدی ، م . 1386 ، مدیریت رفتار سازمانی . تهران : انتشارات کوهسار .

- بهره‌وری و مصداق ها ،1374، راههای افزایش بهره‌وری . نشر زمینه ، ص 85

- حسینی، ی. 1377 ، بررسی عوامل موثر بر رضایت شغلی در زمان برنامه و بودجه استانهای فارس،خوزستان،کهکیلویه وبویراحمد، اصفهان،یاسوج،معاونت برنامه‌ریزی و هماهنگی.

- سلطانی، ا.، 1377 ، نقش توسعه منابع انسانی و ارتقای بهره وری . مجله مدیریت دولتی، شماره 39

- Kopelman, R.E., 1986, Managing Productivity in organization. McGraw, Hill INC.

- Samantha, D.J., 1998, Total productivity Management, CRSpress LLC.

- Adam, S., 1937, An Inquiry into the Nature and Causes of the wealth of Nations, New York: Random House.

- Wright, C.D., 1898, Hand and Maxine Lab our, United States Department of Lab our.