بررسی عوامل مؤثر بر وجدان کاری مدیران مدارس متوسطه

بررسی عوامل مؤثر بر وجدان کاری مدیران مدارس متوسطه

دکتر غلامعلی سرمد1

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی عمده ترین عوامل مؤثر بر وجدان کاری مدیران مدارس متوسطه بود. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی، از نظر روش، علّی- پس رویدادی و از نظر شیوة گردآوری اطلاعات، پیمایشی است. جاعة آماری پژوهش را 207 مدیر مدرسة متوسطه در سه منطقة آموزش و پرورش شرق و شمال شرقی تهران تشکیل می دادند(در این نوشته از مناطق مذکور با حروف الف، ب و ج یاد شده است). برای انجام بررسی از پرسشنامة محقق ساخته حاوی 25 سؤال بسته پاسخ با گزینه های بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بی تأثیر استفاده شد. در مجموع 170 پرسشنامة بازگشتی کامل و اطلاعات آن قابل استخراج بود. بنابراین، می توان گفت که داده های پژوهش حاضر به صورت سرشماری به دست آمده، هرچند با حدود 16 درصد افت پرسشنامه مواجه شدیم.

پس از تحلیل های آماری به کمک آزمون های خی دو و t و ضریب همبستگی فای کرامر نتایج زیر به دست آمد: (1) بین جو سازمانی مدرسه، نظام ارزش ها، عوامل اقتصادی، دانش مدیران، روابط انسانی، ویژگی های شخصیتی مدیران با وجدان کاری آنان رابطه وجود دارد.(2) بین عوامل برون مدرسه ای با وجدان کاری مدیران رابطه ای به دست نیامد.(3) بین آرای مدیران زن و مرد دربارة تأثیر دانش مدیران، ویژگی های شخصیتی مدیران، عوامل اقتصادی، روابط انسانی، و نظام ارزش های مدیران بر وجدان کاری آنان تفاوت وجود ندارد.(4) در مورد تأثیر عوامل درون مدرسه ای (جو سازمانی مدرسه) و برون مدرسه ای بر وجدان کاری مدیران، آرای مدیران مناطق الف و ب مشابه است، هرچند مدیران منطقه الف این رابطه را قوی تر می بینند.(5) و بالاخره مدیران منطقه ج وجدان کاری مدیران را بیش از هرچیز از عوامل برون مدرسه ای متأثر می دانند، هرچند سایر عوامل را نیز در آن مؤثر برآورد می کنند.

واژه های کلیدی: وجدان کاری، نظام ارزش ها، جوسازمانی، روابط انسانی، ویژگی های شخصیتی، عوامل اقتصادی، دانش.

مقدمه

آنچه در زبان فارسی «وجدان» نامیده می شود و معمولاً آن را معادل conscience لاتین می دانند، در آثار متفاوت به صورت های متفاوت تعریف شده هرچند در همة این تعاریف، اعم از فرهنگ ها و کتاب های علمی واژه ها و ترکیب های شعور، شعور آگاه، شعور باطنی، توان درونی انسان برای تشخیص خوب از بد، یا درست از نادرست مشترک است.بر این اساس، می‌توان گفت که وجدان نوعی عامل درونی است که به سهم خود اندیشه ها و اعمال انسان را کنترل می کند، زیرا پیش از شروع هرکار به او هشدار می دهد تا ابتدا دربارة عواقب آن بیندیشد و سپس دست به اقدام بزند یا از آن صرف نظر کند.

در نتیجه، اگر وجدان را به محیط فعالیت انسان پیوند دهیم و آن را با کاری که شخص انجام می دهد مرتبط سازیم، به اصطلاح «وجدان کاری» می رسیم که به نظر یکی از مؤلفان عبارت از «وضعیتی است که طی آن افراد و جامعه در مشاغل گوناگون سعی دارند کارهای محوله را به بهترین وجه، به طور دقیق و با رعایت اصول بهینه سازی، انجام دهند»(میرسپاسی، 1377،ص39).

اگر از یک زاویة دیگر به این موضوع نگاه کنیم، به اینجا می رسیم که هرکس بخواهد کاری را به درستی انجام دهد، می بایست همراه با تعقیب ذهنیت و حفظ فردیت خودش محیط کاری، ضوابط حاکم بر آن، منافع سازمانی و اجتماعی ناشی از آن کار، و نکاتی از این قبیل را مورد توجه قرار دهد تا در نتیجه کاری که انجام می شود معرف ارتباط شخص با سازمان به گونه ای باشد که منافع شخصی و سازمانی هردو مراعات شده باشد. شاید به همین دلیل نوشته‌اند که «درک شخصی از ارزش کار بر موفقیت انسان تأثیر می گذارد و اخلاق فرد و طرز تلقی او از کار را تحت تأثیر قرار می دهد؛ به گونه ای که می توان گفت رعایت این مهم علایق انسان را به مشارکت در امور اجتماعی تقویت می کند و این تقویت به نوبة خود باعث تحکیم مبانی ارزشی یا آنچه وجدان کاری می نامند، می شود» (Tsaie, 2002, Roznet)[1]

به تعبیر دیگر، چنانچه وجدان کاری را به مفهوم واقعی آن اثرگذار یا فعال بدانیم، آن را احساس تعهد درونی به رعایت الزاماتی که در ارتباط با کار مورد توافق قرار گرفته می بینیم؛ زیرا وجدان کاری عبارت است از رضایت قلبی و تعهد و التزام عملی نسبت به وظیفه هایی که قرار است انسان انجام دهد؛ به گونه ای که اگر بازرس یا ناظری نیز شاهد فعالیت او باشد، وی را در انجام وظیفه به قصور یا سستی متهم ننماید(معین، 1360،ص 63).

بدون شک در ایجاد و پرورش وجدان کاری انسان ها عوامل متعددی تأثیر دارد که از تربیت خانوادگی شروع می شود و تا آموزش های مدرسه ای از دورة ابتدایی تا دکترای تخصصی، و آموزش های اجتماعی به کمک رسانه های متعدد ادامه دارد.

به بیان دقیق تر، این ویژگی رفتاری یک نوع یادگیری از خردسالی تا کهنسالی است که انتظار می رود پیامدهای آن در همه حال و همه جا علاوه بر تأمین رضایت خاطر و منافع شخصی در تحقق رضایت و منافع جمعی یا سازمانی نیز مؤثر باشد.

اگر مدرسه را یکی از سازمان های جامعه در نظر بگیریم، طبعاً بررسی همة عوامل مؤثر بر وجدان کاری مدیران مدارس مستلزم صرف وقت و نگارش صفحات متعدد است؛ اما چون در جامعه ای زندگی می کنیم که عاقلان آن را اشارتی کافی است، در اینجا به تعدادی از متغیرهای تأثیر گذار بر وجدان کاری مدیران مدارس متوسطه اشاره می شود.

جوّ مدرسه یا جوّ سازمانی گستره ای وسیع را در برمی گیرد؛ زیرا به یک تعبیر می توان هر چه را در داخل مدرسه یا سازمان می گذرد در زمرة این عامل برشمرد. با این حال، در نگاهی دقیق تر می توان گفت که جوّ سازمانی عبارت است از روابطی ظریف که بین کارکنان آن وجود دارد؛ هرچند ممکن است همة کارکنان قادر به دیدن یا لمس کردن یا درک این روابط نباشند؛ ولی در هر صورت این فضا تقریباً هرچه را درون سازمان باشد، تحت تأثیر قرار می دهد(اعتماد اهری، 1385، ص 143).

به این ترتیب جو باز، جو بسته یا کنترل شده، جوّ دوستانه، جوّ پدرسالارانه، عدالت اداری و ده ها مورد مشابه از جمله زیرمجموعه های عنوان کلی جوّ مدرسه محسوب می شوند که هریک از آنها می توانند به سهم خود مدیران را تحت تأثیر قرار دهند؛ کما این که مجموع آنها نیز چنین وضعیتی دارند.

نظام ارزش ها به طور معمول به داخل مدرسه محدود نمی شود؛ بلکه عمدتاً متأثر از جامعة باز است؛ زیرا هرچند مؤلفان گروه بندی های متعددی از نظام ارزش ها ارائه داده اند؛ اما در همة این‌ها کم و بیش ارزش های نظری، اقتصادی، زیبایی شناختی، اجتماعی، سیاسی، نظامی، و دینی- مذهبی مشترک هستند.

از سوی دیگر، هریک از این ارزش‌ها، و نیز ترکیب های متفاوت آنها برعملکرد هر عضو شاغل در یک سازمان اثرات خاصی دارند که مدیران مدارس نیز از این حکم مستثنی نیستند. به همین دلیل، به نظر یک مؤلف مثلاً در حالی که دانشمند علوم دقیقه با ارزش‌های نظری ارتباط زیادتری دارد و از آن تأثیر می پذیرد، بازرگان درمورد ارزش‌های اقتصادی، هنرمند در زمینة ارزش های زیبایی شناختی، و روان شناس و مددکار اجتماعی و معلم بیشتر به ارزش‌های اجتماعی و دینی التفات دارند؛ کما این که مدیران اجرایی بر ارزش های سیاسی و سیاستی تأکید می کنند(رضائیان، 1380، ص ص 194 و 195).

از طرف دیگر، شاید به جرأت بتوان گفت که نه تنها نظام ارزش های مدیران و معلمان، بلکه ارزش هایی که جامعه برای حرفة معلمـــی و مدیریت مدارس قایل می شود بر هر دو گروه – و طبعاً بر وجدان کاری آنها – تأثیر می گذارد. احتمالاً به همین دلیل یک مؤلف عقیده دارد که وجدان کاری با ارزشی که جامعه به آن کار می دهد، بستگی دارد و در نتیجه ارزش به یک عامل تعیین کننده در رضایت شغلی و عملکرد اولیای مدرسه تبدیل می گردد (Ladden et al  2007, Roznet).

به یک تعبیر دیگر، ارزش های شخصی و اجتماعی با هم ارتباط دارن؛ به گونه ای که تعهدات سازمانی و ارزش ها را می توان دارای تأثیر متقابل دانست و یکی از پیامدهای آن را رعایت عدالت اداری مدیران دانست (Cohen & Keren, 2008, Roznet).

عوامل اقتصادی گاه از مؤثرترین و معمولاً از عوامل بسیار مؤثر بر زندگی و عملکرد انسان محسوب می شوند؛ زیرا بخش اعظم نیازهای روزمرة آدمیان مادی هستند و این نیازها به کمک ابزار اقتصادی برآورده می شوند. به علاوه، رفع نیازهای معنوی ما نیز به صورت غیرمستقیم بامادیات ارتباط دارد. از این رو، انتظار می رود عوامل اقتصادی همچون حقوق و مزایای کارمندان و کارکنان، پاداش های نقدی و غیرنقدی، بهره مندی آنان از تسهیلاتی همچون وام، خدمات رفاهی و غیره در طرز کار، برداشت، نگرش و عملکرد آنان تأثیر داشته باشد. بدیهی است این حکم کلی در مورد مدیران مدارس نیز صادق است و احتمال می رود عوامل اقتصادی با وجدان کاری آنها در ارتباط باشد.

دانش به معنی عام کلمه، و دانش مدیران مدارس به مفهوم خاص، یعنی تخصص و مهارت آنان در ادارة معلمان و شاگردان و کارکنان مدارس و تدریس موظف هفتگی، از جمله پدیده‌هایی است که با پیشرفت و تغییرات فنی (تکنولوژیکی) ارتباط نزدیک دارد؛ ضمن این که فن آوری ایجاب می کند مدیران مانند همة کارکنان سازمان ها مرتباً بر میزان مهارت و دانش خود بیفزایند. در واقع، جوامع نوین به انسان هایی نیاز دارند که بتوانند با بینش مناسب مجموعه ای از مهارت ها را در مشاغل مختلف به کار بگیرند، و با خلاقیت و ابتکار مأموریت‌های محوله را به خوبی انجام دهند تا سازمان به اهداف خود دست یابد و در رهگذر تعالی از همتاهای خود عقب نماند. به بیان دیگر، چون معمولاً مجموعة دانش بشری بین پنج تا ده سال دو برابر می شود (شریعتمداری، 1382، ص 25)، همپایی مدیران با دانش روز اجتناب ناپذیر می نماید. بدیهی است هرچه پایه های این دانش و مهارت مستحکم تر باشد، اعتماد به نفس مدیران زیادتر می شود و بعید نیست بین افزایش دانش و اعتماد به نفس مدیران با وجدان کاری آنان رابطه وجود داشته باشد.

روابط انسانی از اصطلاحاتی است که به مفهوم عام کلمه بر ضرورت تداوم مناسبات انسان‌ها در همه حال دلالت دارد؛ زیرا یکی از ارکان بهزیستی اجتماع محسوب می شود. در حقیقت، انسان برای بهزیستی و نیل ساده تر و بهتر به منافع ناچار است اجتماعی زندگی کند، ضمن این که اجتماعی بودن به نوبة خود وجوه متعددی دارد که یک نمونة آن تشکیل و ادارة سازمان است(سرمد، 1387، ص2).

ازسوی دیگر، ضرورت یاد شده مستلزم آن است که نسل های متوالی برای پذیرش هنجارهای رفتاری آموزش های لازم را فراگیرند. این یادگیری هم غیرمستقیم یا غیر رسمی از طریق رسانه های جمعی حاصل می شود و هم لازم است به کمک سازمان های آموزشی به صورت مستقیم یا رسمی تحقق پذیرد.

بنابراین، چون مسئولیت ادارة سازمان های آموزشی قبل از هر چیز بر عهدة مدیران آن است و تعامل مدیر- معلم- شاگرد ضامن اساسی عملی شدن این آموزش و یادگیری است، تصور می رود جو حاکم بر مدرسه، یا آنچه روابط انسانی در سازمان آموزشی خوانده می شود، سه رکن یاد شده را تحت تأثیر قرار دهد، و بدین ترتیب وجدان کاری آنها با روابط انسانی رایج در مدرسه به صورت لازم و ملزوم عمل کند.

به تعبیر دیگر، هرگاه بپذیریم که حرمت و شأن انسان در محیط کار نیز احیا می شود، و هدف سازمان های آموزشی به طور اخص آماده سازی انسان ها برای مشارکت در کارهای جمعی و نیل به اهداف گروهی است، طبعاً هرچه روابط اعضای این سازمان ها صمیمانه تر باشد، آرامش بیشتری احساس می کنند و کارها را با کیفیت بهتری انجام می دهند (ایمانی، 1385، ص 48). این حکم کلی تمامی کسانی را که در سازمان مدرسه نقش دارند(ر.ک.شکل شمارة 1) در بر می گیرد؛ زیرا همه درآن سهم دارند و متقابلاً از آن تأثیر می پذیرند. براین اساس، به نظر می رسد وجدان کاری مدیران مدارس نیز با این پدیده بی ارتباط نباشد.

شکل شماره 1: عمده ترین اشخاص حقیقی و حقوقی مؤثر در سازمان آموزشی(همان مأخذ، ص8)

ویژگی های شخصیتی افراد بدون تردید در اندیشه ها و عملکرد آنان مؤثر است. به این تأثیر افراد مختلف، متعلق به حوزه های مختلف تخصصی، قویاٌ باور دارند؛ چنان که به نظر یک متخصص مدیریت و رفتار سازمانی هرگاه افراد تحت تأثیر شرایط مشابه به صورت های متفاوت رفتار کنند، دیگران این تفاوت های رفتاری رابه شخصیت های غیرمشابه آنان نسبت می دهند؛ زیرا بر اساس شناختی که از ویژگی های شخصیتی افراد دارند، «از هرکس رفتارهای معینی انتظار دارند و حتی می توانند آن رفتارها را پیش بینی کنند» (هرسی و بلانچارد(1972)، ترجمه علاقه بند1372، ص 29).

اتکینسون و هیلگارد بر این باورند که شخصیت اجتماعی افراد، یعنی ویژگی هایی که در ارتباط با انسان ها در محیط کار و جامعة بزرگ در ما دیده می شود، یا « آن قسمت از شخص که دیگران می بینند و می شنوند، همان تصویری است که شخص از خودش به دنیا عرضه می‌کند»؛ هرچند این تصویر بر رفتارهای او نیز تأثیر غیرقابل انکار دارد(اتکینسون و هیلگارد، 1983، ترجمه ، 1369، ص 74).

به نظر یک متخصص روان شناسی اجتماعی در شرایط یکسان هرکس شایسته تر و لایق‌تر باشد، بیشتر مورد علاقه قرار می گیرد؛ ضمن آن که عوامل تعیین کنندة این تفاوت التفات، بیش از هر چیز به خصوصیات هرکس باز می گردد، هرچند متقابلاً خود او نیز از این التفات دیگران تأثیر می پذیرد (ارونسون، ترجمه شکرکن، 1371، ص 245).

و بالاخره باید از یک متخصص دیگر نام برد که می نویسد: «خصایص کلی شخصیت هر فرد چیزی نیست مگر نتیجة تأثیرات ناشی از مشخصات کلی اوضاع و احوالی که او در آنها قرار گرفته است» (استوتزل، 1963، ترجمه کاردان، 1354، ص 193). به علاوه، چون هر شخص دارای نیازها و انگیزه ها و میل به داشتن مقام و منزلت است... تحقق این نیازها و انگیزه ها جز با کنترل رفتار شخصی در قالب ارزش های درونی و بیرونی میسر نمی شود(همان جا). بدیهی است وجدان کاری به یک تعبیر ارزش بیرونی و به تعبیر دیگر ارزش درونی انسان محسوب می‌شود.

پیشینه های پژوهش

هرچند در مورد تأثیر ویژگی های مورد مطالعة مدیران مدارس متوسطه بر وجدان کاری آنان پیشینة مستقل به دست نیامد، اما موارد زیر را می توان با اندکی اغماض پیشینه های پژوهش حاضر دانست:

1- یان یین تسایی(2003) طی یک مطالعة موردی به این نتیجه رسید که بین نظام ارزش‌های مدیران با عملکرد آنها رابطه وجود دارد. از آنجا که بنابر استدلال منطقی عملکرد شایسته تا حدود زیادی از وجدان کاری انسان ها متأثر است، می توان گفت که نظام ارزش های مدیران در وجدان کاری آنان تأثیر دارد، ضمن این که احتمال دارد از آن تأثیر نیز بپذیرد.

2- آقای شفیع پور مطلق (1377) در پژوهشی با عنوان «بررسی راه های گسترش وجدان کاری درآموزش و پرورش» به شش نتیجه دست یافته که بین سه مورد آنها، یعنی نظام ارزش‌ها، جوسازمانی و روابط انسانی با وجدان کاری رابطه وجود داشته است.

3- از پژوهش آقای احمدی دونچالی (1377) با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر وجدان کاری معلمان مدارس راهنمایی قائمشهر» این نتیجه ها به دست آمد که بین روابط انسانی و عوامل اقتصادی با وجدان کاری ارتباط وجود دارد.

4- هایمروتین و ریموند جیمز(1993) از تحقیقی با عنوان اصلی «مناسبات کارکنان» و عنوان فرعی «تعهدات سازمانی معلمان و مدیران » متوجه شدند که بین روابط انسانی و وجدان کاری معلمان و مدیران با عملکرد آنان ارتباط معنی دار وجود دارد.

5- از پژوهش آقای نبی ا.. ذبیح پور(1377) با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر وجدان کاری در ادارات استان مازندران» مشخص شد که روابط انسانی،جوسازمانی، نظام ارزش ها، و ویژگی‌های شخصیتی کارکنان بر وجدان کاری آنان تأثیر دارد.

6- در بررسی خانم طاهره علیمردانی(1380) با عنوان «عوامل مؤثر بر وجدان کاری در آموزش و پرورش منطقه 11 تهران» بین روابط انسانی و ویژگی های شخصیتی شاغلین آموزش و پرورش با وجدان کاری آنها رابطه به دست آمد.

7- لسلی لندن و همکاران(2007) از تحقیقی با عنوان «رابطه ارزش های شخصی و ارزش های مدارس» به این نتیجه رسیدند که بین دو گروه ارزش های مذکور همبستگی وجود دارد.

8- خانم هدیه هدایی(1384) از تحقیق دربارة «بررسی پاره ای از عوامل مؤثر بر وجدان کاری و انضباط کاری کارکنان منطقه 4 آموزش و پرورش تهران» به این نتیجه رسید که بین عوامل اقتصادی، روابط انسانی، دانش کارکنان، و نظام ارزش ها با وجدان کاری رابطه وجود دارد.

9- و بالاخره خانم سوسن نظری (1382) از بررسی «فرهنگ سازمانی و رابطه آن با وجدان کاری مدیران و کارکنان بیمارستان های دانشگاه شهید بهشتی» نتیجه گرفت که بین عوامل اقتصادی، جوسازمانی، ویژگی های شخصیتی، و روابط انسانی با وجدان کاری مدیران و کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد.

فرضیه های پژوهش :

با توجه به این که پژوهش حاضر به یک تعبیر علّی – پس رویدادی است، فرضیه های زیر برای آن در نظر گرفته شد:

1. بین عوامل اقتصادی با وجدان کاری مدیران رابطه وجود دارد.

2. بین عوامل درون مدرسه ای با وجدان کاری مدیران رابطه وجود دارد.

3. بین عوامل برون مدرسه ای با وجدان کاری مدیران رابطه وجود دارد.

4. بین روابط انسانی با وجدان کاری مدیران رابطه وجود دارد.

5. بین نظام ارزش ها با وجدان کاری مدیران رابطه وجود دارد.

6. بین ویژگی های شخصیتی مدیران با وجدان کاری آنان رابطه وجود دارد.

7. بین دانش مدیران با وجدان کاری آنان رابطه وجود دارد.

روش پژوهش از لحاظ گردآوری اطلاعات پیمایشی یا نظرسنجی است؛ چرا که داده های پژوهش به کمک پرسشنامه ای که مدیران تکمیل کردند، به دست آمد و با توجه به موازین تحقیق علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

روایی و پایایی ابزار پژوهش

نظربه این که پرسشنامة استاندارد شده در دست نبود و می‌بایست پرسشنامه ای توسط محقق تدوین شود، برای نیل به روایی ابزار تحقیق یک پرسشنامة باز در اختیار 32 مدیر دبیرستان در یک منطقة آموزش و پرورش مرکز تهران قرار گرفت تا عوامل مؤثر بر وجدان کاری خودشان را بنویسند.به این ترتیب، جلب رضای خداوند (باورهای دینی)، نظارت یا بازرسی، نیازهای مادی و روانی، حفظ سمت مدیریت به انضمام انگیزة پیشرفت، توانایی ذهنی و بدنی، جلب رضایت همگان از والدین شاگردان گرفته تامدیران رده های بالای آموزش و پرورش، رضایت شخصی و شغلی، رقابت مدیران مدارس با یکدیگر به دلایل مختلف، سوابق خانوادگی، فرهنگ عمومی جامعه، و سهولت رعایت قوانین و مقررات با اتکاء به وجدان بیدار، به عنوان عوامل درون سازمانی و برون سازمانی مؤثر بر وجدان کاری مدیران به دست آمد. سپس این عوامل در یکدیگر ادغام گردید و به 7 عامل مورد بررسی در این پژوهش تقلیل یافت.

همچنین، برای تعیین پایایی ابزار پژوهش، پرسشنامة نهایی در اختیار 35 مدیر دبیرستان قرار گرفت و ضریب اعتبار آن از طریق ضریب همسانی درونی سؤالات محاسبه شد و 88/0 به دست آمد.

روش های آماری که برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش مورد استفاده قرار گرفت، صرف نظر از آمار توصیفی که در اینجا برای رعایت اختصار نمونه های آن ارائه نمی شود، استفاده از نرم افزار spss ، آزمون x² ، و ضریب همبستگی فای کرامر بود.

یافته های پژوهش شامل 7 نکته است که مورد نخست آن به تفصیل زیر ارائه می شود:

 : بین جوسازمانی مدرسه با وجدان کاری مدیران رابطه وجود ندارد.

 : بین جوسازمانی مدرسه با وجدان کاری مدیران رابطه وجود دارد.

برای بررسی ارتباط بین جو سازمانی مدرسه با وجدان کاری مدیران از آزمون x² استفاده شد.

جدول شمارة 1: آزمون x² در مورد جوّسازمانی و وجدان کاری مدیران

با توجه به این که x² محاسبه شده 695/115 و درجه آزادی آن برابر 4 با سطح معنی داری 000/0 از میزان خطای نوع اول در سطح 01/0 کمتر است، لذا با 99 درصد اطمینـان می توان گفت که بین جو مدرسه با وجدان کاری مدیران رابطة معنی داری وجود دارد.

از سوی دیگر برای بررسی بیشتر در زمینة تعیین همبستگی متغیرها با استفاده از ضریب همبستگی فای کرامر، این ضریب 583/0 با سطح معنی داری 000/0 به دست آمد، که مجدداً بر رابطه ای قوی بین جو مدرسه با وجدان کاری مدیران دلالت دارد.

سایر نتایج پژوهش بدین شرح است:

- بین نظام ارزش های مدیران با وجدان کاری آنان رابطة معنی داری وجود دارد.

- بین عوامل اقتصادی با وجدان کاری مدیران رابطة معنی داری وجود دارد.

- بین دانش مدیران با وجدان کاری آنان رابطة معنی داری وجود دارد.

- بین روابط انسانی با وجدان کاری مدیران رابطة معنی دار وجود دارد.

- بین ویژگی های شخصیتی مدیران با وجدان کاری آنان رابطة معنی داری وجود دارد.

- بین عوامل برون مدرسه ای با وجدان کاری مدیران رابطة معنی داری وجود ندارد.

از سوی دیگر، با استفاده از آزمون آماری t نتایج زیر حاصل شد:

- بین آرای مدیران زن و مرد درباره تأثیر دانش مدیران، ویژگی های شخصیتی مدیران، نظام ارزش ها، عوامل اقتصادی، روابط انسانی با وجدان کاری آنان تفاوت وجود ندارد.

- درمورد تأثیر جوسازمانی مدرسه(عوامل درون مدرسه ای) و عوامل برون مدرسه ای بر وجدان کاری مدیران، آرای مدیران مناطق الف و ب مشابه است؛ البته مدیران منطقة الف این رابطه را اندکی قوی تر می بینند؛ هرچند از لحاظ آماری معنی داری نیست.

- مدیران منطقة ج وجدان کاری مدیرن مدارس متوسطه را بیش از هرچیز متأثر از عوامل برون مدرسه ای می دانند، اگرچه بازهم تفاوت این تأثیر در مقایسه با سایر عوامل از نظر آماری معنی دار نیست.

بحث و نتیجه گیری

خلاصة یافته های این پژوهش بدین شرح است:

1. بین جو سازمانی مدرسه (عوامل درون مدرسه ای) با وجدان کاری مدیران رابطه معنی داری وجود دارد؛ یا به تعبیر دیگر هرچه جو سازمانی مدرسه از جمله تشکیل مرتب و توأم با آرامش شورای مدرسه مساعدتر باشد، مدیران می توانند با رغبت و جدیت زیادتری وظایف خود را انجام دهند.

نتایج بررسی های پورمطلق (1377)، ذبیح پور(1377)، و نظری(1382) این یافته را تأیید می‌کند.

2. بین نظام ارزش های مدیران مدارس متوسطه با وجدان کاری آنان رابطة معنی داری وجود دارد. به این ترتیب، می توان گفت که هرچه باورهای ارزشی مدیرن مستحکم تر و منطقی تر باشد، و اهمیت زیادتری برای ارزش های اجتماعی قایل شوند، در انجام کارهای مربوط به خودشان در مدرسه اشتیاق زیادتری دارند.

یافته های هدایی(1384)، یان یین تسایی(2003)، پورمطلق(1377)، ذبیح پور(1377) و لسلی لدن (2007) مؤید همین نتیجه گیری است.

3. بین عوامل اقتصادی با وجدان کاری مدیران مدارس متوسط رابطة معنی داری وجود دارد. براساس این یافته می توان گفت که رفاه مدیران به مفهوم عام کلمه می تواند در هرچه بهتر انجام دادن وظایف توسط آنان مؤثر باشد.

بررسی های احمدی دونچالی(1377)، هدایی(1384)، و نظری(1382) مؤید همین استنتاج است.

4. از بررسی حاضر معلوم شد بین دانش مدیران مدارس متوسط با وجدان کاری آنان رابطة معنی داری وجود دارد. در نتیجه، می توان گفت هرچه مدیران در جهت روزآمد ساختن دانش عمومی و فنی خودشان بیشتر تلاش کنند، می توانند امیدوار باشند که وظایف اداری- آموزشی مربوط را به نحو شایسته تری به انجام برسانند.

از مجموع پیشینه های در دسترس، این نکته انحصاراً در پژوهش خانم هدایی(1383) بررسی و رابطة بین دو متغیر تأیید شده است.

5. دیگر نتیجة این پژوهش، وجود رابطة معنی داری بین روابط انسانی مدارس متوسطه با وجدان کاری مدیران آن بود. لذا، چنین استنباط می شود که مناسبات دوستانه و انسانی از جمله انعطاف پذیری معقول و منطقی در بیدار نگاه داشتن وجدان کسانی که از این موهبت برخوردارند، تأثیر قابل ملاحظه ای دارد.

حاصل بررسی های پورمطلق(1377)،هدایی(1384)،نظری(1382)، احمدی دونچالی(1377)، ذبیح پور(1377)، علیمردانی(1380)، هایمر و جیمز(1993) این نتیجه گیری را تأیید می کند.

6. و بالاخره بین ویژگی های شخصیتی مدیران از جمله برون گرایی و مسئولیت پذیری با وجدان کاری آنها رابطة معنی داری وجود دارد.

در پژوهش های نظری (1382)، ذبیح پور(1377)، و علیمردانی (1380) نیز همین نتیجه و رابطه به دست آمده است.

محدودیت ها، پیشنهادها

1- چون فرضیه های این پژوهش تأیید شده، جز در جهت تقویت متغیرهای مستقل (جوسازمانی مدرسه، روابط انسانی، نظام ارزش ها، دانش مدیران، ویژگی های شخصیتی مدیران و عوامل اقتصادی) به منظور فراهم ساختن امکان تأثیر زیادتر آن بر متغیر وابسته (وجدان کاری مدیران) پیشنهادی نمی توان ارائه داد. بنابراین، برخلاف سنت پژوهش های علمی، سایر پیشنهادها در ارتباط با محدودیت های تحقیق حاضر عنوان می شود:

2- جامعه و نمونه های آماری پژوهش حاضر مدیران مدارس متوسطة سه منطقة آموزش و پرورش تهران بودند که طبعاً نمی‌توان نتایج به دست آمده رابه سایر مناطق تعمیم داد. بنابراین، پیشنهاد می شود پژوهش های گسترده تر به منظور فراهم آوردن زمینه های تعمیم انجام شود.

3- متغیرهایی که به عنوان «عوامل مؤثر بر وجدان کاری مدیران مدارس متوسطه» ملاک قرار گرفته، براساس آرای مدیران تدوین شده و بدون شک نمی تواند سیاهه ای کامل باشد.

بنابراین، پیشنهاد می شود دربارة تأثیر سایر عوامل بر وجدان کاری مدیران مدارس متوسطه نیز پژوهش انجام شود.

4- در این بررسی به ضرورت رعایت اصل محدود بودن دامنة تحقیق، انحصاراً از مدیران دبیرستان ها نظر سنجی شده و بنابراین انجام بررسی های مشابه در مورد مدیران مدارس ابتدایی و راهنمایی تحصیلی پیشنهاد می شود.

5- و بالاخره چون پژوهش حاضر منحصر به 3 منطقه از شهر تهران بوده، پیشنهاد می شود در سایر مناطق کشور نیز چنین بررسی هایی به عمل آید، تا بتوان به صورت مقایسه ای از نتایج آن استفاده کرد.

منابع

- اتکینسون، ریتا ال و همکاران.(1983). زمینة روان شناسی. جلد دوم، ترجمه محمد نقی براهنی و همکاران(1369)، تهران : انتشارات رشد، چاپ دوم.

- احمدی دونچالی، فخرالدین.(1377). بررسی عوامل مؤثر بر وجدان کاری معلمان از دیدگاه معلمان مدارس راهنمایی تحصیلی شهرستان قائم شهر. پایان نامة کارشناسی ارشد.

- ارونسون، الیوت. روانشناسی اجتماعی. ترجمة حسین شکرکن(1371). تهران: انتشارات رشد.

- استوتزل، ژان.(1963). روانشناسی اجتماعی. ترجمة علی محمدکاردان(1354)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- اعتماداهری،علاءالدین.(1385). نواندیشی در مدیریت آموزشی. تهران: نشر و پژوهش دادار.

- ایمانی، محمدنقی.(1385). مدیریت ازآغاز تا پست مدرن. انتشارات فرهنگ سبز.

- پورمطلق، شفیع.(1377). بررسی راه های گسترش وجدان کاری در آموزش و پرورش. پایان نامة کارشناسی ارشد.

- ذبیح پور، نبی ا.. (1379). بررسی عوامل مؤثر بر وجدان کاری در ادارات استان مازندران. پایان نامة کارشناسی ارشد.

- رضائیان، علی.(1380). مدیریت رفتار سازمانی. تهران: انتشارات سمت.

- سرمد، غلامعلی.(1386). روابط انسانی در سازمان های آموزشی.تهران: انتشارات سمت، چاپ ششم.

- شریعتمداری، مهدی. (1382). بازآموزی منابع انسانی در سازمان. تهران: انتشارات یکان.

- علیمردانی، طاهره.(1379). عوامل مؤثر بر وجدان کاری درآموزش و پرورش منطقه 11 تهران. پایان نامة کارشناسی ارشد .

- معین، محمد. (1360). فرهنگ معین . جلد چهارم. تهران: امیرکبیر.

- میرسپاسی، ناصر(1377). مدیریت منابع انسانی و روابط کار. تهران: انتشارات میر.

- نظری، سوسن(1382). فرهنگ سازمانی و رابطة آن با وجدان کاری مدیران و کارکنان بیمارستان های دانشگاه شهید بهشتی. پایان نامة کارشناسی ارشد.

- هدایی، هدیه(1383). بررسی پاره ای از عوامل مؤثر بر وجدان و انضباط کاری کارکنان آموزش و پرورش منطقه 4 تهران. پایان نامة کارشناسی ارشد.

- هرسی، پال و کنث بلانچارد (1972). مدیریت رفتار سازمانی. ترجمة علی علاقه بند(1372)، تهران: امیرکبیر.

-Cohen Aaron & Keren Danny(2008).Individual Values and Social Exchange….Roznet.

-Heimer, Veiten and Raymond James(1993).Employee Organizational Linkages : Teacher and Principal Commitment… University of Texas at Austin.

-Ledden, Lesly et al(2007). The Relationship Between Personal Values and perceived values of Education, Journal of Business Research, Roznet.

-Tsai, Yan-Yin(2003).A Case Stndy on the Work Values and Good Work … Roznet.